Сабыем
Төрле интонацияле шигырьләр
Әгәр дә бала интонацияләрне дөрес итеп кулланырга өйрәнсә, аның сөйләме сәнгатьле булыр.
Бу шигырьләрне балага укыгыз. Аңа сорау һәм өндәү интонацияләренең аермасын күрсәтегез. Соңыннан шигырьләрне ятлап, рольләргә дә бүлешеп сөйләргә була.
Песи һәм чыпчык (А.Нигъмәтуллин)
– И син, Чыпчык, нәнием,
Кайда соң синең өең?
– Хөрмәтле Песи агай,
Минем йортым юк бугай…
– Әйдә минем йортыма –
Рәхим ит курортыма!
– Хөрмәтле песи агай,
Миңа килешмәс алай.
Сез бит мине ашарсыз!
– Ах, сез, Чыпчык, начарсыз!
Казлар, казлар (К.Тәхау)
– Казлар, казлар, га-га-га,
Әйдә киттек елгага.
Чиста булдык, диярбез.
– Кыйгак, кыйгак, га-га-га,
Без бармыйбыз елгага.
Без болай да ап-аклар,
Кызыл тәпи ак казлар.
– Казлар, казлар, га-га-га,
Кермәгез сез бакчага!
Елга буе чирәмлек –
Сезгә азык җитәрлек.
– Кыйгак, кыйгак, га-га-га,
Без бармыйбыз бакчага.
– Казлар, казлар, га-га-га,
Әйдә киттек елгага!
Нәкый Исәнбәтнең ” Бала белән Куян ” шигырен уенчык куян белән сәхнәләштерергә була.
Бала белән Куян (Н.Исәнбәт)
— Әй, Куян, ак Куян,
Син узең сак Куян.
Әйт әле, нәрсәдән
— Мин — Куян, ак Куян,
Колагым сак Куян.
— Әй, Куян, аппагым,
Әйт әле бер генә:
Син нидән куркасың,
Посасың гел генә?
— Мин посам ерткычтан,
Мин — Куян, ак Куян,
Яшеренер җирем юк,
Поскалап тик торам.
— Әй, Куян, ак Куян,
Бездә тор, кил безгә.
Тимәбез без сиңа.
Түбәндәге шигырьне балага берничә тапкыр тиешле интонация белән укыгыз. Бала әбинең үрдәкләрен ничек итеп су буена куганын күрсәтсен. “Тәртипсез йөрмәгез” дигән җөмләдә бармак белән янасын. ”Тизрәк очып кайтыгыз”, дип кулы белән чакырсын.
Источник
Тиешле кушымчалар остэп шигырьне сэнгатьле итеп укыгыз яфрактагы нота
Уҡытыусы булыу был тормошта
Бирелмәгәндер ул һәр кемгә,
Энә менән ҡойо ҡаҙған кеүек
Һәр көн өйрәтә ул белемгә.
Үҙе белгән асҡыс менән асып
Бала күңеленә керә ул,
Сабырлыҡ һәм түҙемлектәр менән
Төрлө фәндән белем бирә ул.
Уҡыусы балалар үҫеп етеп
Уңыштары булһа тормошта,
Иң ҙур бәхет уҡытыусы өсөн
Үҙе һайлап алған яҙмышта.
Уҡыусылар һәм ата-әсәләр
Оло рәхмәт һүҙе әйтәләр,
Байрамығыҙ менән һеҙҙе ҡотлап
Бар йөрәктән тәбрик итәләр !
Уҡытыусыма
Мәктәптә кем һуң ҡаршылай
Йәйеп беҙгә киң ҡоласын?
Әйтерһең, ул ҡошсоҡтарын
Ҡурсалаусы бер ыласын?
Унан бер ҙә күҙ яҙҙырмай,
Күҙәтеп бар хәрәкәтен,
Һәр бала башлайҙыр шулай
Ҙур донъяға сәйәхәтен.
Кем етәкләй, артта ҡалһаң,
Йылмайып һуҙа ҡулдарын?
Беҙ тоябыҙ һәр ваҡыт та
Ҡыйын саҡтарҙа ул барын.
Өйрәтә һан-хәрефтәрҙе,
Серле асҡыс – шунда ул, ти.
Тырышлыҡ та, ныҡышлыҡ та
Иң кәрәге юлда ул, ти.
Уҡытыусым,
Балҡытыусым
Дүрт тарафҡа яҡты юлды,
Мин тойоп барамын һаман
Маҡсатыма алып барған
Һинең наҙлы, көслө ҡулды.
Гөлназ Ҡотоева.
Ҡағыҙ яҙам.
(Уҡытыусы зары))))
Ҡағыҙ яҙам тау-тау итеп,
Эшем күп, түгел ябай,
Еңелерәк яҙыр инем –
Балалар ҡамасаулай!
Балалар менән эшләргә
Теләк бар ҙа – юҡ ваҡыт,
Бер туҡтауһыҙ ҡағыҙ яһап
Бөттөк бит инде ялҡып!
Тағы нимә яҙҙырырға
Нисек уйлап табалар?
Беҙ яҙайыҡ, үҙ алдына
Йөрөп торһон балалар…
19.10.2015.
Фирүзә Абдуллина.
Райля Назаргулова
ШАТ БАЛАЛАР КИЛӘ
УРАМ БУЙЛАП
Урам буйлап килә шат балалар,
Ҡулдарында сәскә бәйләме.
Киләсәккә өмөт һәм ышаныс,
Уларҙы гел алға әйҙәне.
Тулҡынланыу сыҡҡан йөҙҙәренә,
Осҡонланып яна күҙҙәре.
Ғорур баҫып алға атлай улар,
Гөл-сәскәләр кеүек үҙҙәре.
Белем илдәренә сәйәхәткә,
Сыҡҡан улар, мәктәп – корабль.
Уҡытыусы – уның капитаны,
Маҡсат ҡуйып, алға ҡарай гел.
Оло байрам бөгөн илебеҙҙә,
Оло байрам — белем байрамы.
Изгелектәр юрап балаларға,
Һандуғастар таңда һайраны.
Белгәнеңде бер кем ала алмай,
Белем үҙе – еңеү байрағы!
Источник
Тиешле кушымчалар остэп шигырьне сэнгатьле итеп укыгыз яфрактагы нота
Тема: Сугыш урлаган балачак.
Дэрес материалы: Габдулла Галиевнын “Кырык дуртнен буранлы кышы” хикэясе.
1. “Кырык дуртнен буранлы кышы” эсэренен идея эчтэлеген ачу, анализ ясап, укучыларны мэнгелек проблемаларны аера алырга, образларга хэм язучы осталыгына бэя бирергэ ойрэту.
2.Укучыларга сэнгатьле уку кунекмэлэре биру, ижади фикер йорту сэлэтлэрен устеру.
3. Кешелеклелек, михербанлылык,жаваплылык хислре тэрбиялэу.
жиазлау: “Кырык дуртнен буранлы кышы” эсэре, газета-журнал материаллары, плакатлар, аудиоязма, презентация( слайдлар),шигьри зеклр, эпиграф
Дэреснен тибы: чэчмэ эсэргэ анализ ясау.
I Оештыру. Укучыларда унай психологик хэлэт тудыру. экрен генэ кой уйный:
-Хэерле кон, хормэтле укучылар. Менэ тагын яна кон туды. Яна кон тууга, бу жирдэ яшэугэ омтылышыбыз, телэгебез артты. Яна кон тууга, узебезнен газиз, тыныч жиребездэ бэхетле яшэвебезгэ без бик шат. Шундый изге телэклэр белэн барыбызга да эшлекле кэеф телэп, дэресне башлыйбыз.
Дэреснен темасына, эпиграфына игътибар ителэ./1-2слайдлар/
Туктый алмый тормыш, сунэ алмый,
Яшэргэ лэ дэшэ, яшэргэ.
— Дэрескэ эпиграф итеп, Х.Туфаннын “Карлар астыннан” исемле шигыреннэн ике юлны сайлап алдым. Дэрес ахырында бу юлларга эйлэнеп кайтырбыз.
Буген без олуг эдибебез Габдулла ага Галиевнын “Кырык дуртнен буранлы кышы” хикэясенэ идея-сэнгатьчэ анализ ясарбыз./3слайд/
Сез бу эсэрне яратып, шул ук вакытта дулкынланып укыдыгыз. Чонки эсэрдэ эдэп, эхлак мэсьэлэлэренэ зур урын бирелэ.
Укучылар, бугенге кондэ без эхлак тошенчэсен еш кулланабыз. Бу сузнен мэгънэсен сез ничек анлыйсыз? /4слайд /
Эти-эниенне, олыларны тынлау;
тырышып уку, белем алу;
туган жиренне ярату, анын кешелэрен хормэт иту;
Нэтижэ:эхлак тошенчэсен туган жир, хезмэт сою янэшэсендэ еш курэбез икэн.
— тобэгебезнен куренекле шэхесе булган Габдулла ага Галиевка нинди сыйфатлар хас дип уйлыйсыз. /5слайд/
-Алдагы дэрестэ без авторнын “Ике мэчетле, бер чиркэуле авыл” дигэн кереш мэкалэсен укыган идек бит. Язучы яшьтэн ук белемгэ омтылучан, авырлыкларга бирешми торган кочле шэхес буларак куз алдымда калды.
-Халкыбызнын гореф-гадэтлэрен, йолаларын саклаучы шэхес икэнен белдек. Авыл, урман – чокыр исемнэренен килеп чыгышы турында яза.Габдулла ага туган жирен нык ярата, анын бай табигате белэн соклана.
-Авыр сугыш елларында 13 — 14 яшьлек малай булсам да, тормышнын ботен авырлыкларын курдем,- ди.
Кой уйнала,ул кой шомлы, кайгылы.
Экранда сугыш турында рэсем. /6слайд/
Шигырь юллары укыла:
Сугыш килде бездэн сорамыйча
Шакымыйча керде ишектэн.
Тешебезне кысып, жавап бирдек
Без тузэргэ тиеш ничек тэ.
-р йне капкасыннан эти,бабай, абыйлар сугышка китеп бара.Тормышнын ботен авырлыгы 13-14 яшьлек балалар жиэсенэ тошэ.Бу балаларнын балачагын сугыш урлый.
Экранда–“44нен буранлы кышы” хикэясенен рэсеме. /7слайд/ Укытучы эсрнен исемен кабатлый.
-Эсэргэ анализ ясаганчы, дэфтэрлэрегезне ачып, нэрсэ ул жанр, тема, идея- терминнарны искэ ошереп чыгыгыз эле.
Димэк, эсэрнен исеменэ нинди мэгънэ салынган?
-44 не диюгэ куз алдына сугыш килеп баса, буранлы кыш, салкын, авыр.
— хэзер, укучылар, текстнын узенэ морэжэгать итик. эсэр нинди жанрда язылган?
-Ни очен хикэя?Автор нэрсэне хикэяли?
-44нче елдагы вакыйгаларны. Малайларнын Лубян урманына баруларын.
Хикэя каян башлана? Табып укыгыз эле. /Яктырып килгэнэ без юлда идек инде./
Мен бу – хикэялэу алымы, укучылар.
Эсэрнен темасын билгелэудэ кайсы олешлэр эхэмияткэ лаек? Кайсы эпизодлар сезнен кунеллэрегездэ хислэр уятты? / Укучылар аерым эпизодларны искэ тошереп сойлилэр /:
— Лубян урманына барганда бер удмурт авылында кунарга тукталу /озек уку 191 б . /8слайд/
— Балаларнын урманда эшлэулэре. Атлар агачларны тарта алмыйлар. / 191-194 б./
— Урмандагы фажига. Бер хатын – кызны агач басып утерэ.Балалары дом ятим кала / 195-196 б./
-Буран вакыйгасы / 200-202 б./ Атлар хэлсезлнеп ачлыктан егылалар.
-Эйе, теманы ачуда шушы олешлр игътибарга лаек.
— Эйдгез хэзер 1 олеш буенча гына эшлибез,буранда качу вакыйгасын хикэялэугэ туктыйбыз.Хикэялэу каян башлана?1 нче жомлэсен табып укыгыз./ Тон уртасы якынлашып килгэндэ, без юлга кузгалдык. / /9слайд /
Кайда бетэ? / Без, башларны тубэн иеп, телсез калдык./
Бу олештэ суз нэрсэ турында бара? Автор нэрсэ эйтергэ тели?
1-Балалар буранлы тондэ качалар.
2- Атлары ачлыктан, хэлсезлектэн егылалар.
3-Геройлар- гадэти авыл малайлары. Алар жаваплы, атларны бик яраталар. Аларны кызганып качалар бит.
-Шушы фикерне дэлилли торган 2-3 мисал табып укыгыз эле.
а) Атларыбызга жинелрэк булсын очен, чаналарыбыздан тошеп, ялп менэбез.
) Суырылып эчлэре эчкэ ябышкан атларыбызны жиккндэ, бичараларны кызганып, йорэклэребез сулкылдап эрнеде.
4-Малайларнын характерлары кочле, авырлыкларга тузэ алалар. Шушы балаларнын авыр халэтлэрен тасвирлаучы юллар бармы?
а)- Аякларыбызга уралып кар оермэсе ботерел, эгырьне тоеп, жил улый.
)- Билемнэн югары кар эчендэ ятам, тез башларым берни тоймый. Аркам чемер-чемер килэ, гэудмнен калтырануын хич тыяр хэл юк.
б)- Кузлэремнэн атылып чыккан яшь, тэгэрэп тошеп, борыным читендэ бозланып ката барды. — Эйе,сугыш чоры балаларынын авыр язмышын сурэтлэуче эсэр икэнен дэлиллэдек.
— Эсрнен телен дэ игътибар итик.
Хикэя ничек укыла?
-Анлаешлы тел белэн.
-Нинди суртлэу чаралары кулланылган? /Шушы олеш буенча гына эшлэу/
Таблица эленэ. Ана таянып укучылар
а ) фразеологизмнарны табалар:
ачлык барысын да ашата, телсез калдык, ак сакаллы карт булырсын, йорэгем жу итте, эченэ жылы керде.
) эпитетлар : кочле жил, тирэн упкын, кышкы буран,узэк озгеч ямансу, эчлэре эчкэ ябышкан атлар, коточкыч хэбэр, оеган аяклар,йорэк озгеч тавыш.
б) мэкаль : тамагы ач кеше йоклый алмый.
в) чагыштырулар : нарасый бала кебек елый, атнын кузлэре тирлэгэн пыяла тосле.
г) сынландыру : жил улый.
д) гипербола: кар дингезе.
е) метафора : буран пэрдэсе.
ж)диалекталь сузлэр, жирле сойлэм:
чыгарга маташа, лр, кипятук, чирлэми, чумэкэй, шыттыра.
Кереш сузлэр :иншалла, шокер.
Эндэш сузлэр :Раббем, и Ходаем.
-Укучылар,озекнен тагын бер нечкэлегенэ тукталыйк эле. Автор бер э дэби детал ь куллана. Аны табу очен, мин сезгэ ул озекне укыйм./ уку..ометлэрен оздек дигэндэ, каршыларына юлчы килеп чыга./
Укучылар юлчыны характерлыйлар:
1)чумэкэй итеп солы бирэ;
3)”Иншалла” дигэн суз куллана;
4)елмая, кузлэреннэн нур боркелэ.
-Бу юлчы кем?Ни очен ул буранда кеше йорми торган юлда кинэт килеп чыга?
— Бу- Аллахы Тэгалэ. Ул яхшы, изге кунелле кешелэргэ генэ очрый. Балаларны кунеллэре матур бит.
-Эйе, автор балалар ягында, автор эхлак ягында. Автор аны Хозыр Галэйиссэлам ди. Изге эш- гамэллэре беэн изге юлда йоргэнгэ, Аллахы Тэгалэнен рэхмэте зур. Курсезме, укучылар, автор малайларнын уйларын, хис-кичерешлэрен нинди алымнар, сурэтлэу чаралары аша бирэ. Узенэ генэ хас мисаллар куллана. Бу инде – Габдулла ага Галиевнын язу стиле. Без 1 олешкэ идея – сэнгатьчэ анализ ясадык.
IV. Белемнэрне ныгыту.
Сыйныф 2 торкемгэ буленэ. Мостэкыйль эш:
1 нче торкем (белем дэрэжэлэре ягыннан кочле укучылар) удмурт авылында булган вакыйгалар турындагы олешкэ анализ ясыйлар. Чэчмэ эсэргэ “Идея сэнгатьчэ анализ ясау” дигэн плакат эленэ. /10 слайд /
2 нче торкем (белем дэрэжэлэре тубэн булган укучылар) укытучы белэн эшли.
Балаларнын урманда эшлэулэренэ тукталу.Бу олешне сэнгатьле уку. “Самарача эчтэлек сойлэу”дигэн плакат-схема эленэ. /11 слайд / Плакат-схеманы кузэтеп чыккач:
)озек сэнгатьле итеп укыла;
-Б озектэ малайларнын кайсы сыйфатлары тирэнрэк ачыла?
/ атларны кызгану,чын ир-ат булулары, ихтыяр кочлэре зур /
б)эчтлекне ачардай 4-5 ачкыч суз табалар:
в)шул сузлэргэ таянып, эчтэлекне сойлэп чыгу /бэялэу/
1нче торкемне тынлау:
а) озекнен эчтлеге белэн танышу
) Бу озек сабый бала турында. Ул ипинен нэрсэ иэнен дэ белми. Сугыш китергэн авыр, ачы язмыш, шушы баланын язмышы безнен йорэклэрне тетрэндерде.Сабый — сугыш чоры баласы.Ул елларнын авырлыгын сойлэп бетерерлек тугел: хэерчелек, ачлык, ялангачлык. Бу фикерне дэлиллэуче сурэтлэу чаралары:
эпитетлар: сары яулык(кайгы дигэнне анлата), бичара сабый, козге яфрак, яшьле кузлэр,тетрэндергеч куренеш, ачы сагыш, авыр язмыш, урланган бэхет;
фразеологизмнар : йорэгем эрнеде;
сынландыру : яфрак сарысы иде;
диалектлар : жамаяк, елек;
детал ь: ипинен нэрэ икэнен белми.
Удмурт карты белэн жанлы сойлэшулэре, диалоглары бирелэ.
Язучынын стиленэ килгэндэ, анын сойлэме башка язучыларныкыннан аерыла, хикэядэ жирле сойлэм файдаланыла /бэялэу/
-Укучылар, автор эсэрне . / оч нокта / белэн тэмамлаган. Малайлар белэн ни булган икэн?Аларнын язмышлары турында автор безгэ нэрсэ сойлэр? Бу сорауларны авторнын узенэ — Габдулла Галиевка бирергэ тиешбез. Шуна курэ ой эше итеп, Габдулла Галиевка хат язасыз.
Дэрескэ йомгак ясау
Туктый алмый тормыш, сунэ алмый,
Яшргээ дэшэ яшэргэ. -ди Х.Туфан
-Укучылар, бугенге кондэ мохтэрэм язучыбыз безнен арабызда яши. /10слайд/ Экранда анын турында матур сузлэр язылган. Укып чыгыйк эле:
“Ак кунелле, ак сакаллы бабай”
13 яшьлек “мин” исеменнэн вакыйганы сойлэгэн сугыш чоры баласы Габдулла ак сакаллы бабай булганчы, изге булып, ак кунелле илахи зат булып яши бирэ. Дэресебезне эдэп, эхлак тошенчэлэре белэн башлаган идек.Г.Галиев эдэп,эхлакны урнэге угелме?! Нинди генэ авырлыклар булса да, килэчэккэ омет белэн карарга, хыялларны чынга ашырырга, тырышырга кирэк. /Тормыш иптэше Тэскирэ апанын сузлэрен укып, дэресне тэмамлау./ /11 слайд/
 |  | |
Комментариев пока нет Прокомментируйте!Выскажите Ваше мнение:
Источник |